Hoe Assad Syrië wereldleider in de productie van captagonpillen maakte

Opkomst van een narcostaat
Miljarden verdiende het Assad-regime aan de productie en smokkel van de drug captagon – populair op het slagveld én in het Saoedische nachtleven. De nieuwe machthebbers in Damascus hebben nu gezworen om narcostaat-Syrië te ontmantelen.

30 december 2024, 05:00
Het Syrië van de gevallen dictator Bashar al-Assad was goed voor 80 procent van de wereldwijde productie van het speed-achtige captagon. Dankzij jarenlange aanmoedigingen en directe investeringen door de Syrische staat, zoals subsidies voor grondstoffen, het faciliteren van productie in voormalige voedsel- en chipsfabrieken, en het gebruik van staatsinfrastructuur voor distributie, ontstond een ware drugsindustrie die de oorlogseconomie draaiende hield. Damascus verdiende in 2021 zo’n 5,5 miljard euro aan captagon export, terwijl de reguliere export Syrië dat jaar minder dan een miljard opleverde.

De oorsprong en evolutie van captagon
Captagon vindt zijn oorsprong in Duitsland, waar het zestig jaar geleden werd gepatenteerd als medicijn tegen ADHD en narcolepsie. Het medicijn werd bijzonder populair in het Midden-Oosten vanwege zijn stimulerende effecten, die het ideaal maakten voor langdurige fysieke inspanningen. Vooral in conflictgebieden en onder arbeidsmigranten in de Golfstaten groeide de vraag, omdat het hen hielp lange uren te werken zonder vermoeidheid. Deze combinatie van gebruiksgemak en de behoefte aan prestatiebevordering zorgde ervoor dat captagon zich diep in de regio verankerde. Vanwege bijwerkingen en verslavende eigenschappen belandde het al snel op de lijst van verboden middelen, maar via Oost-Europa kwamen vergelijkbare synthetische drugs in het Midden-Oosten terecht. Captagon was daar de brandstof voor strijdgroepen die nachtenlang konden doorvechten.

Jihadistische strijders zijn allang niet meer de belangrijkste gebruikers. In korte tijd hebben de oppeppende drugs enorm aan populariteit gewonnen in het uitgaansleven in de Verenigde Arabische Emiraten en Saoedi-Arabië. In zes jaar onderschepte de Saoedische douane een geschatte 600 miljoen pillen, verstopt in ladingen koffiemelk en granaatappels. Captagon uit Syrië komt zo ongeveer in heel Azië terecht, maar ook in Jordanië en Syrië zelf zijn veel verslaafden.

Van geïmproviseerde labs naar fabrieken
Vóór de Syrische volksopstand van 2011 had het land een behoorlijk gezonde economie met veel eigen productie en lage werkloosheid. Tijdens de gewelddadige burgeroorlog stortte de economie volledig in, deels door de enorme verwoesting en deels doordat buitenlandse sancties Syrië met succes van de wereldmarkt afsneden. De waarde van de Syrische pond daalde met 99 procent en de inflatie liep op tot boven de 300 procent.

Boven: de nieuwe Syrische machthebbers verbranden in beslag genomen drugs in Damascus.
Linksonder: een geïmproviseerd captagon lab op een ranch buiten Damascus. AFP, ANP
Terwijl kleine en grote ondernemingen instortten, bloeiden illegale toeleveringsketens juist op. Het onherbergzame woestijngebied tussen Syrië en Jordanië, met zijn uitgestrekte vlaktes en talloze onbewaakte paden, bood smokkelaars al eeuwenlang een ideale infrastructuur. Deze geografische kenmerken vergemakkelijken de illegale handel en bleken een rijke voedingsbodem voor drugshandel. Kleine criminele organisaties maakten in Zuid-Syrië captagon pillen volgens een simpel en goedkoop chemisch proces, om die vervolgens de grens over te smokkelen.

Onder invloed van het regime van Assad maakten geïmproviseerde drugslabs plaats voor een geïndustrialiseerde productieketen. Sinds de val van het regime hebben strijders van Hayat Tahrir al-Sham (HTS) bergen aan pillen gevonden in luxe villa’s, autobedrijven, elektronica- en voedselfabrieken en zelfs op een luchtmachtbasis. Stuk voor stuk zijn de locaties gelinkt aan het regime van Bashar al-Assad.

Elektronica vol pillen
HTS-strijders gaven persbureau AFP een rondleiding langs hun grootste vangst in een enorm pakhuis buiten de hoofdstad Damascus. In eerste instantie lijkt het gebouw een elektronica-opslag, maar bij nadere inspectie blijken de onderdelen van apparaten vol te zitten met witte pillen, vermoedelijk miljoenen stuks. Boven in het pakhuis stonden de dozen met onderdelen al ingepakt op pallets klaar om het land uit gesmokkeld te worden.

De fabriek en het pakhuis stonden volgens de strijders onder controle van Maher al-Assad, broer van dictator Bashar al-Assad. Er zijn steeds meer aanwijzingen dat hij aan het hoofd stond van de Syrische captagon industrie. Maher was militair commandant van de Vierde Divisie van het Syrische leger en is na de val van het regime op de vlucht geslagen.

Landgoed waar captagon werd aangetroffen. De drugs zaten verstopt in mottenballen. ANP/EPA
De vondsten bewijzen dat de Syrische staat in 2018 en 2019 op grote schaal investeerde in productiefaciliteiten, opslag en handelsnetwerken. Zo namen soldaten in 2018 een voormalige chipsfabriek in een voorstad van Damascus in om die om te bouwen tot drugslab. Daarmee verplaatste de productie zich grotendeels naar Damascus, Homs en Aleppo en het kustgebied Latakia, de thuisbasis van de familie Assad.

Via Europa naar de Golfstaten
Volgens het New Lines Captagon Trade Project, een langlopend onderzoek van denktank New Lines Institute, nam de productie tussen 2018 en 2022 jaarlijks flink toe, waardoor captagon verreweg het belangrijkste Syrische exportproduct werd. De pillen werden in vrachtwagens de grens over gesmokkeld naar Libanon, Jordanië en Irak, of per containerschip naar Europa of Azië, om via een omweg in de Golfstaten te belanden. In een poging de invoer te stoppen, voerde Saoedi-Arabië een importverbod in voor fruit uit Libanon, maar containers uit Europa werden minder streng gecontroleerd.

Assad gaf zijn belangrijkste partners – denk aan familieleden en militieleiders – de beste posities in het captagon netwerk om hen tevreden te houden. Volgens het New Lines Institute overzag de Vierde Divisie van het Syrische leger het hele systeem in samenspraak met de inlichtingendiensten van het leger en de luchtmacht, terwijl Hezbollah en Iraanse milities veel geld verdienden met hun sleutelposities als bewaker van grensposten. Soldaten uit het Syrische leger die nauwelijks loon kregen, stortten zich massaal op de captagon handel en veel oppositiegroepen probeerden ook een graantje mee te pikken.

De waarde van een captagon pil was in 2022 volgens onderzoek van de Volkskrant in Syrië ongeveer 30 cent, maar in Saoedi-Arabië al bijna 30 euro. Deze enorme prijsverschillen maken de handel extreem winstgevend, aangezien de productiekosten in Syrië laag zijn en de verkoopprijzen in de Golfstaten hoog oplopen. Experts schatten dat de wereldwijde handel jaarlijks ruim 10 miljard euro opleverde. Daarvan kwam bijna 2,5 miljard terecht bij de familie Assad. Zonder die inkomsten was het Syrische regime allang failliet gegaan.

HTS heeft gezworen hard op te treden tegen de drugs. Tijdens zijn overwinningsspeech in Damascus zei HTS-leider Ahmad al-Sharaa: ‘Syrië is de grootste captagon fabriek op aarde geworden. En vandaag zal Syrië gezuiverd worden door de genade van god.’ Alle pillen die gevonden worden, gaan in vlammen op; het liefst voor de camera om een duidelijk signaal af te geven.

Nieuwe uitdagingen
De strijdgroep kan rekenen op steun van Jordanië en Saoedi-Arabië die de handel al veel langer proberen in te dammen. Toch zal het voor Syrië moeilijk zijn om zo ongeveer de enige serieuze bron van inkomsten los te laten. Criminele bendes staan te trappelen om de posities van Maher al-Assad en andere sleutelspelers over te nemen. Ook kleine bendes en smokkelaars hebben het geld gewoonweg heel hard nodig.

Sancties opheffen
De Westerse sancties moeten volgens Caroline Rose van het New Lines Institute zo snel mogelijk worden opgeheven en de reguliere Syrische economie moet flink worden aangemoedigd, zodat mensen weer winkeltjes en handeltjes kunnen opstarten. Het opheffen van sancties zou echter ook risico’s kunnen meebrengen, zoals het versterken van corruptie of het terugvloeien van middelen naar voormalige machtsstructuren. Deze mogelijke nadelen verdienen volgens Rose evenveel aandacht. Ook is het belangrijk dat de nieuwe regering zorg gaat organiseren voor de vele verslaafden in eigen land. Anders zullen mensen volgens Rose gewoon overstappen op andere drugs, zoals crystal meth.

Conclusie
De productie en handel van captagon hebben Syrië diepgaand gevormd, van een ingestorte economie tot een onofficiële narcostaat. Hoewel de nieuwe machthebbers beloven dit hoofdstuk te sluiten, zijn de uitdagingen enorm. Het land balanceert tussen de hoop op een nieuw begin en de dreiging van een terugval in criminaliteit en afhankelijkheid van illegale middelen. Alleen een breed gedragen aanpak, waarin economische ontwikkeling, zorg voor verslaafden en internationale samenwerking centraal staan, kan een duurzame oplossing bieden. De vraag blijft of de wereld bereid is die kans te geven, en of Syrië in staat is deze te grijpen