Ja, ik ben er nog. Terug na een best hele zware periode in ons leven. Living the dream was even niet….

Zondag 3 december is mijn moeder overleden.

Ik merk aan mezelf dat ik er meer last van heb dan ik verwacht had. Ik, die grote schreeuwerd…. ik ben niet zo’n familie man. Maar ondertussen…. ik ga daarom proberen mijn gevoelen hier niet te typen. Vooral voor mezelf, om zo te proberen de boel weer een beetje onder controle te krijgen want we moeten verder. Dat had m’n moeder ook zo gewild, al zou ze een hele duidelijke mening hebben over het feit dat ik mijn gevoelen hier neer schrijf 🫣 Ik zal niet alles tot in detail beschrijven maar ik kan me voorstellen dat niet iedereen dit wil lezen. Laat dit dus een soort van een disclaimer zijn.
Ik kan me trouwens voorstellen dat er bij jou de vraag rijst waarom ik dit verhaal hier zo in redelijk wat detail beschrijf. Eigenlijk zijn er drie redenen. 1) ik weet dat dit voor mij goed werkt om mijn gevoelens te verwerken, van me af schrijven 2) ik merk nu ik dit schrijf dat veel details al weg zijn gezakt. Dus als iemand mij iets vraagt moet ik vaak al Selma vragen naar details. 3) Als Kenan over een aantal jaren mij vragen gaat stellen…. dan heb ik hier voor hem het verhaal waarin ik beschrijf hoe ik het heb beleeft. Dit zijn de zaken waarom ik heb besloten om dit op deze manier te beschrijven.

Zoals jullie misschien weten bellen wij 2x per week naar Nederland. Woensdag 8 november hebben we gebeld en kregen we mijn vader aan de telefoon. En geloof me, ik schrok. Ik schrok van het aangezicht van mn moeder. Nu moet je weten dat ik al speelde met de gedachten om rond 1 december naar Nederland te vliegen ivm de jaardag van mn moeder, als verrassing. Dit had ik al besproken met zusje en zij had toen al haar twijfel uitgesproken. “Het gaat echt niet goed met mama” Ik denk dat mn vader door had hoe ik schrok want hij belde een paar dagen later zelf terug. Mn zusje had met hem overlegd dat ik 1 december wilde komen. Maar hij gaf toen aan dat het misschien beter was dat we niet wachtte tot haar verjaardag. In die periode was ze er nog…. ze was nog redelijk helder. Dus als het ons zou lukken om zsm te komen konden we nog echt communiceren met haar. Gelukkig had Kenan die week erna vakantie. Dus we hebben samen snel plannen gemaakt en zijn donderdag 16 november naar Nederland gevlogen. Voor het eerst sinds tijden zijn we naar Schiphol gevlogen (we vliegen eigen altijd naar Düsseldorf)

Met de trein zijn we toen verder gegaan naar Assen. Mn vader kwam ons halen van het station en we zijn direct naar het huis van mn ouders gereden. Mn moedertje zat nog in haar stoel en wat was ze blij om haar ‘grote vriend’ te zien (Kenan). We hebben toen gezellig koffie gedronken en wij zijn toen naar Vakantiepark Hunzedal gereden waar we die week zouden verblijven.
In die periode kregen mijn ouders al wel intensieve hulp van thuiszorgorganisatie ‘Buurtzorg’ uit Assen. Dames en één jonge man die hun gewicht in goud waard waren. Toppers! Stuk voor stuk geweldig. Die eerste dag dat wij in Assen waren heb ik kennis kunnen maken met één van de dames die mijn moedertje verzorgde. En zij sprak al haar zorg uit.

En of mn moeder op ons gewacht had…. tja, zeg het maar. Maar vanaf die nacht ging het ineens hard achter uit. We hadden afgesproken dat we de volgende dag aan het begin van de middag even een uurtje koffie kwamen drinken. We zouden dat elke dag gaan doen in de periode dat we in Nederland zouden zijn. Maar ’s morgen belde mijn vader…. mama was die nacht 4x uit bed gevallen. De eerste 3x had mijn vader de situatie kunnen redden maar de 4de keer ging het goed mis en kreeg hij haar niet meer zelfstandig in bed. Uiteindelijk kreeg hij contact met de thuiszorg dames en die zijn direct gekomen en hebben mijn moeder terug in bed gelegd. En dit was dus echt het begin van het einde…

Wij zijn direct naar mn ouders gereden. We mochten gebruik maken van de auto van mn ouders. Ondertussen was de huisarts ook geweest en was mn vader weer wat rustiger en zat mn moeder rustig op haar stoel. Mn ouders hadden al een ziekenhuisbed in de huiskamer staan. Maar voor de mensen die mijn moeder persoonlijk hebben gekend weten dat dat bed er voor de sier stond (…) Alleen was nu toch echt het moment aangebroken dat mn moeder, in ieder geval in de nacht, in de huiskamer in dat bed moest slapen. In de ochtend zouden de dames van de thuiszorg mn moeder dan uit bed halen en in de avond zouden zij er voor zorgen dat ze weer in bed kwam. Voor mn vader hadden we een bed geregeld zodat hij nog gewoon aast mn moeder kon slapen. Twee mensen die al meer dan 56 jaar bij elkaar zijn haal je niet in de laatste dagen van het leven uit elkaar. Maar al gauw bleek dat dit niet meer ging. Mijn moeder had kanker. Nierkanker met erg veel uitzaaiingen. Ik denk dat ik sneller klaar ben met het noemen in welke organen ze geen uitzaaiingen had zeg maar. Maar vanaf het moment dat we te horen kreeg dat mn moeder deze verschrikkelijke ziekte had tot eigenlijk het moment dat ze vredig is ingeslapen is ze niet ziek geweest en heeft ze geen pijn gehad. Echter, toen het moment daar was dat de verpleegkundigen en verzorgenden van de thuiszorg mn moeder moest vast pakken…. dat was een verschrikking. Ze had verschrikkelijke aanraak pijnen. Mijn moeder zoals ze is nam al gauw het heft in handen, ze wilde niet meer uit bed. De mensen om mn moeder heen hadden gezegd dat dat een goede oplossing zou zijn en deze beslissing was gauw genomen. Het was een beslissing die we samen als gezin hebben genomen.

In de dagen die ons restte in Nederland zijn we elke dag koffie wezen drinken. Een uurtje, want langer kon mijn moeder niet aan. Het was zo fijn dat ze nog redelijk helder was, we hebben heerlijk kunnen praten en knuffelen en wat je al niet doet met iemand waarvan je weet dat die snel zal overlijden. Dinsdag 21 november zijn Selma, Kenan en ik weer naar huis gegaan. Want ja, niemand kon het verdere verloop van de ziekte van mijn moeder voorspellen en Kenan moest gewoon naar school. Mn vader bracht ons naar het station, immers… we waren met de trein. En op het station zei hij tegen mij dat ik er maar van uit moest gaan dat dit nu echt de laatste keer zou zijn dat ik mn moeder had gezien. Geloof mij, ook al wist ik dat natuurlijk….. die treinreis naar Schiphol duurde gevoelsmatig ongeveer 46 uur…. Door onze tranen heen op het station maakte we nog een grap, ik denk dat we koffers dan maar ingepakt laten. Wisten wij veel…..

Donderdag 30 november, rond de klok van 22 uur (turkse tijd) was het zo ver. Mijn vader was, en is niet zo’n beller. En al helemaal niet in de avond. De keren dat dat gebeurde was toen hij zelf ziek was en naar het ziekenhuis moest. “Roland, kom alsjeblieft…. het is zo ver”

En wat er toen allemaal gebeurde weet ik eigenlijk ook niet. Selma en ik blijken eens te meer een geoliede machine te zijn. Tickets werden geboekt, koffers werden gepakt, de hoogst nodige telefoontjes werden gepleegd en vrijdag 01 december rond 01:30 uur (turkse tijd) zaten we in de auto, op weg naar Izmir. Ons vliegtuig vertrok om 10:15 uur (turkse tijd) en om 12:10 uur (nederlandse tijd) kwamen we aan op Schiphol. De koffers gingen mooi snel en om even over 1 stapten we in de trein om rond 3 uur aan te komen op station Assen, waar mn vader ons al stond op te wachten. Snel naar het huis van mn ouders, snel naar oma. Oma die op die dag jarig was, 83 jaar.

Wat schrok ik toen ik mijn moeder zag. 11 dagen eerder had ik haar en mn vader achter gelaten en uiteraard zag ze er toen ook niet goed meer uit. Kenan was stilletjes naast mij komen staan en stond in stilte te huilen. “Papa, oma lijkt wel op een zombie” Ik heb toen na kort overleg met Selma besloten dat Kenan moest gaan logeren bij zn grote vriend Hugo. Ik heb hem toen zaterdagmiddag 2 dec weer opgehaald en in de avond heb ik hem naar Gieterveen gebracht, bij zn vriend Yorick. Tussen door zag hij oma wel maar iedere keer schrok hij weer.

Toen we aankwamen was mijn moeder nog wel bij bewustzijn maar daar was ook wel alles mee gezegd. Ze sliep veel maar was ook heel erg onrustig. De huisarts was kort voor onze komst nog geweest en had dé vraag aan mijn moeder gesteld… “Hoe gaan we nu verder?” Maar mn moeder was heel duidelijk, ze wilde leven. Maar dit kon zo niet verder. Ze had zo veel onrust. En ze was zo erg in de war. Ze kreeg al wel middelen om wat rustiger te worden. Maar die lieve sterke mama van mij, ze ging er dwars door heen. Het had wel iets van effect maar niet het gewenste effect. Eerst was het een neusspray die eens in de 4 uur gegeven mocht worden. Daar begreep ik echt niets van. Eens in de 4 uur. Wat zou er gebeuren als we dat eens per 2 uur zouden geven? Zou ze dan komen te overlijden? Tja… nou ja, de huisarts had een zogenaamd vlindernaaldje aangelegd. Dit was voor als de spray niet zou werken. Dan zou ze het zelfde middel kunnen krijgen maar dan via een spuit. En naast dat de dosis wat hoger kon zijn, hoefde we niet te veel aan mn moeder te zitten. Maar daar moesten we samen wel weer een moeilijke keuze maken. Zouden we dit middel toedienen als mn moeder onrustig was of zouden we dit structureel gaan geven. Als we dit structureel elke 4 uur zouden toedienen zou mijn moeder waarschijnlijk in een steeds diepere slaap vallen. Mijn vader had de wens uitgesproken dat we er voor zouden waken dat mijn moeder op haar verjaardag in slaap zou vallen. En dat hebben we kunnen doen. Van daar uit, uit de wens dat we mijn moeder niet zouden laten lijden hebben we als gezin besloten dat het tijd was om de spuiten om de 4 uur te gaan geven.

Door de nacht hebben Selma en ik samen om de 4 uur de spuiten te geven aan mijn moeder. Het klinkt misschien raar, maar het waren hele intieme momenten. Het voelde goed om dat voor mijn moeder te kunnen en te mogen doen.
In de daar op volgende morgen werd ik geroepen door mn vader. Ik moest snel komen. Ik schrok me een hoedje. Was het moment al daar? “Kom gauw, mama is wakker…” Wat gek, en al die spuiten dan die we hadden gegeven? Ik dus heel snel naar mn moeder en mn vader zei dat ze uit zichzelf “Goedemorgen” had gezegd tegen mn vader. En toen ze mij zag zei ze vol verwondering “Wat doe jij hier?” Ik heb haar verteld dat we waren gekomen omdat we graag samen met haar haar verjaardag wilde vieren. Haar reactie was…. tja, heb er geen woorden voor. Ze zei tegen me “Oh… is dat zo? Oké…” Een antwoord die alleen mijn moeder kon geven met een ‘ondeugende blink in haar ogen. En toen….. toen viel ze in slaap. Het waren de laatste woorden van mijn moeder…..

De huisarts kwam zondagmorgen samen met de thuiszorg. De afspraak was namelijk om het werk wat Selma en ik die nacht hadden gedaan te laten over nemen door een pompje. Aldus geschiede. De huisarts had wel gewaarschuwd dat het steeds minder aangenaam zou zijn om bij mijn moeder te zijn. Ze zou apneus krijgen. Dus ze zou tijdelijk stoppen met adem halen en een korte tijd later zou ze dan vanzelf weer beginnen met ademen.
De huisarts was klaar met zijn werk en met wat wijze raad ging hij weer naar huis. De dame van de thuiszorg twijfelde of ze toch misschien moest blijven of dat ze haar ronde verder zou kunnen lopen. Uiteindelijk is ook zij gegaan. Mijn vader ging naar de badkamer om zn tanden te poetsen en Selma ging samen met mijn zusje naar de keuken om de ontbijtbordjes af te wassen. Ik constateerde dat er een eerste apneu was bij mijn moeder. Ik ben toen maar naast haar gaan zitten omdat die apneu best wel lang duurde. We schrijven zondag 3 december, even voor 11 uur….. mijn lieve moeder was overleden. We zagen het aankomen maar toch komt het onverwacht.

Ik was zo blij dat mijn ouders in de maanden voorafgaand aan het overlijden van mijn moeder alles maar dan ook echt alles hadden geregeld en uitgezocht. Iedereen wist precies wat we moesten doen. Je komt dan echt in een staat waarin alles tussen de tranen door op de automatische piloot komt. Daarnaast hadden mijn ouders een fantastisch uitvaart begeleider. Rita van ‘De Laatste Eer’. Wat een geweldige vrouw.
Het klinkt misschien gek maar de tijd die nu volgde was een hele fijne warme intieme tijd waarin wij als gezin, gesteund door velen alles zelf hebben kunnen en mogen doen. Selma en mijn zusje hebben mogen helpen bij het ‘afleggen’ (een verschrikkelijk woord, helemaal als het over je eigen moeder gaat maar ik heb geen idee hoe dit anders te benoemen) , Selma, mn zusje en alle drie de kleinkinderen die zelf de bloemen hebben mogen verzorgen, met elkaar hebben we mn moeder gedragen van het huis naar de auto, samen hebben we de kaart gemaakt. te veel om op te noemen. En weet je wat nu zo mooi was, in de maanden voor het overlijden van mijn moeder heeft mijn moeder echt overal zelf nog wat over kunnen zeggen. En mn lieve moedertje had ook nog steeds veel humor. Haar eigen humor…. over alles wil ik wel wat zeggen maar wat jullie op de crematie gaan zeggen, dat hoef ik niet te weten. Dat hoor ik ja toch niet meer…..
Nu ik dit zo schrijf moet ik ineens denken aan iets wat mn moeder ook zei over haar crematie. Heb ik het toch eindelijk een keer warm…. de humor van mijn moeder, vaak onbegrepen, vaak kei hard, maar zo aanwezig….

Na donderdag 7 december kwam daar de onvermijdelijke zaterdag 9 december. De dag waarop we mijn moeder mochten begeleiden op haar laatste reis. Kenan: “ooohh…. gaat oma in een echte limousine? Mag ik ook mee in die auto?” Drie keer raden wie in de auto zat waar mijn moeder in vervoerd werd… 😉 Maar ook deze dag hebben we alles zelf kunnen doen. Zelf mn moeder in de auto mogen leggen, zelf haar uit de auto kunnen halen en haar naar de aula kunnen brengen. En had mn moeder dat maar kunnen zien…. de grote zaal zat vol.
Ik zal niet de gehele uitvaart dienst hier beschrijven. Maar de kinderen van mn zusje hebben een prachtig lied uitgezocht welke te horen gebracht werd. Op de vraag of Kenan ook iets wilde uitzoeken was meneertje heel duidelijk en kortdaad…. nee, hij wilde geen muziek. Maar papa ging ‘een verhaaltje’ voorlezen en dat wilde hij ook. En dat kleine dappere mannetje ging daar maar mooi staan en las een gedichtje voor wat we samen hadden geschreven…

In het stille ruisen van de tijd, zeg ik vaarwel, lieve oma, zo bemind.
Jouw lach, een zonnestraal, nu in herinnering verzwindt.

Je koesterde mijn dagen met warmte en raad,
Nu ben je een ster, hoog aan de hemel geplaatst.

Tranen vloeien als regen op herinneringen teer,
Jouw liefde blijft in mijn hart, keer op keer.

Vaarwel, oma, een reis naar het onbekende,
Maar in mijn ziel, ben je voor altijd verwant.

Ik zal je missen, elke dag, elk uur,
Maar in de bloemen van herinnering, bloei je op, puur.

Rust zacht, lieve oma, in vrede en serene pracht,
Je aanwezigheid leeft voort, in mijn gedachten, dag en nacht.

Met al zijn 9 jaar…. zonder stotteren, helder van stem…. “Weet je papa, ik deed gewoon mijn best om mijn tranen weg te drukken en het net zo te lezen als ik in de klas zou doen.” Pffff Selma en ik zijn zo mega trots op ons mannetje. Na de uitvaart dienst was er voor de mensen ruimte om ons te condoleren. En omdat er mensen waren die Kenan heel goed kende hadden wij hem verteld dat hij niet bij ons hoefde te blijven maar best bij de andere mensen mocht gaan zitten. Wat denk je… “nee hoor, ik blijf bij opa om opa te steunen” Wel moest eerst alle cake opgegeten worden hahahaha 😂
En weet je, ik hoorde hem tegen voor hem volslagen vreemde mensen zeggen “dank je wel voor je komst, je aanwezigheid was een grote steun”…. Hoe dan….. hé Selma, hij is toch echt nog maar 9???

Het was goed zo. Het was een moeilijke periode maar in alles wat we deden voelde je de liefde voor mijn moeder. En in onze harten zal ze blijven voorbestaan. Tja, en dan hebben Selma, Kenan en ik nog wat lastigs te doen…. Donderdag vlogen wij weer terug naar Turkije. Op zich natuurlijk niet zo gek aangezien wij daar wonen. En het was zeker niet de eerste keer dat wij weer terug vlogen. Maar nu was het de eerste keer dat we mijn vader ‘alleen’ achter lieten. En natuurlijk, mijn zusje woont met haar gezin ‘om de hoek’ en mijn vader heeft een ruim sociaal leven. Uiteraard was dat de laatste maanden wat minder geworden maar ik heb er alle vertrouwen in dat ze hem niet zullen laten vallen. Maar goed, dat stomme gevoel van mij…. gelukkig kwam hij samen met mijn zusje en haar dochter mee naar Schiphol. We hebben het maar kort maar krachtig gedaan…. en de douanier keek wel een beetje gek toen ik voor hem stond met natte ogen.

En nu….. even diep zuchten en weer door. Je krijgt een knuffel, je krijgt lieve woorden, maar het leven gaat door. Ik merk dat ik er best wat last van heb. Ik ben al geen goede slaper maar nu slaap ik helemaal weinig. Mijn fotocamera heb ik ook al tijden wat verwaarloost. Ik heb met Selma afgesproken dat we morgen echt weer ouderwets op fotoavontuur gaan. We gaan verder…. met mama in ons hart…. voor altijd.

Dag lieve mama….. 🖤